Pensioenfondsen op zoek naar hun betekenis

De laatste jaren zijn pensioenfondsen voortdurend negatief in het nieuws. Maar zij doen ertoe, zelfs meer dan ooit in de fundamenteel onzekere wereld van vandaag. Ze hebben alleen wel een nieuw verhaal nodig. Dit is overall de boodschap in de essay-bundel ‘Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde?’¹ waar ik samen met Coen van Dedem de redactie over heb gevoerd.

In Nederland hebben we de pensioenfondsen georganiseerd langs de pijlers collectiviteit, solidariteit en verplichtstelling. De ‘pension bubble’ in het Verenigd Koninkrijk heeft ons geleerd dat de individuele werknemer de weg kwijtraakt, en daarmee zijn pensioen, als hij zich zélf moet begeven op de ondoorzichtige en dure markt voor financiële zekerheidsproducten.

Solidariteit blijkt in de coronacrisis eens te meer de manier om samen te werken en te leven. Ook voor zzp’ers waarvan velen tot voor kort meenden zonder collectieve risicodeling te kunnen en samen met hun opdrachtgevers dachten te kunnen free-riden op de maatschappij. Het paternalisme van de pensioenverplichtstelling is nodig om de economische en sociale zelfstandigheid van alle ouderen te borgen.

Op collectiviteit, solidariteit en verplichtstelling kunnen pensioenfondsen bouwen aan een nieuw verhaal. Mits zij onder ogen zien dat zij losgezongen zijn van hun maatschappelijke verankering. Hun bestaansrecht staat ter discussie nu pensioenfondsen tekortschieten in het ontzorgen van hun deelnemers. Doordat zij niet meer indexeren en pensioenverlaging dichtbij is of soms al een feit, zijn pensioenfondsen onderdeel geworden van de fundamentele onzekerheid.

We hebben onze pensioenfondsen zekerheid laten beloven. Aan die belofte dreigen zij ten onder te gaan. Te meer doordat we onze pensioenfondsen en hun deelnemers tot speelbal hebben gemaakt van de financiële markten en de actuele rentestand.

Het is nu kiezen: óf zekerheid óf beleggingsrisico. Pensioenfondsen zijn te lang aangestuurd op ‘én-én’. Dat heeft een diepgaande controverse opgeleverd tussen de pensioensector en de toezichthouder. Bovendien is door de zoektocht naar rendement weinig over van de maatschappelijke functie van pensioenfondsen, die met hun beleggingen in staatsobligaties de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog financierden en met hun beleggingen in sociale woningbouw de woningnood hielpen oplossen. De vraag ‘Wat doet u met ons pensioengeld?’ klinkt steeds indringender.

Duidelijk is dat de werknemers de risico’s naar draagkracht zelf moeten gaan dragen, nu de werkgever zich uit het fondsrisico terugtrekt. Het pensioenfonds kan hen daarbij helpen als trustee, waarbij de werkgeversbijdrage, als onderdeel van de arbeidsvoorwaarde pensioen, wel een belangrijke ‘life line’ blijft voor het realiseren van een duidelijke ambitie van het fonds.

De bundel ‘Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde?’ schetst een perspectief voor de institutie pensioenfonds en geeft aanzetten tot een nieuw verhaal. Een verhaal zonder zekerheidsbelofte en met deelnemers als leden van het collectief.

Met pensioenfondsen die de bestuurlijke ruimte invullen om de trustee voor hun deelnemers te zijn. Pensioenfondsen die de fundamentele onzekerheid en de vragen die die oproept omarmen in plaats van er voor weg te blijven lopen. Die hun beleggingsfunctie weer maatschappelijk van waarde laten zijn. Opdat pensioenfondsen niet alleen hun deelnemers financieel kunnen blijven ontzorgen in hun oude dag, maar ook voor hun deelnemers en de generaties na hen zorgen voor een veilige, schone en rechtvaardige wereld.

De verschijning van deze bundel inspireert een aantal professionals van PGGM om, onder het motto ‘pensioenfondsen doen er toe!’, te schrijven aan een serie columns op de website van PGGM. Daarnaast zijn ook gastschrijvers welkom om aan het debat mee te doen. Want dat is waartoe de bundel oproept, een open dialoog met als doel pensioenfondsen weer van betekenis te doen zijn voor hun deelnemers en in de samenleving. Wij hopen dat u door deze columns wordt geïnspireerd om ook de bundel te gaan lezen.

Jan Tamerus en Maurice Wilbrink zijn beiden werkzaam bij PGGM; de eerste als ALM- en pensioenactuaris, de tweede als woordvoerder. Maurice voert de redactie van deze columnserie. Uw reacties kunt u naar hem mailen op maurice.wilbrink@pggm.nl.

^{1 ‘Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde?’ kent bijdragen van Paul de Beer, Dick Boeijen, Lans Bovenberg, Jaap van Dam, Coen van Dedem, Jean Frijns, Geraldine Leegwater, René Maatman, Benne van Popta, Jan Tamerus, Ad Verbrugge en Stef Vermeulen. De bundel is verschenen bij Wolters Kluwer, https://www.wolterskluwer.nl/shop/boek/waartoe-zijn-pensioenfondsen-op-aarde-/NPWAPENAA-BI20001/}